Tips bij rouwverwerking

Als je over rouwverwerking en verlies praat, gaat het vaak over het verliezen van een dierbare. Dat is echt anders als ik praat over levend verlies. Wat is levend verlies? Jij of iemand in jouw omgeving maakt iets mee of krijgt iets wat een enorme impact heeft op jouw leven. Dat verlies gaat gepaard met verdriet en is oneindig. Ook wel levenslange rouw. Zoals het verliezen van mobiliteit; je mist een arm, zit in een rolstoel of krijgt een ziekte (bijvoorbeeld kanker of een vorm van dementie) Verliezen van autonomie, omdat jij jezelf niet mag of kan zijn. Het gevoel van veiligheid verliezen, omdat je binnen jouw relatie regelmatig voor de gek wordt gehouden of een tik ontvangt. Maar het kan ook het leven zijn met iemand die een ziekte, een beperking of een verslaving heeft. Iemand is niet overleden, maar heeft wel een verlieservaring voor betrokkenen tot gevolg. Dat is vervelend, maar wel heel normaal. Wat het precies betekent voor ieder mens is moeilijk vast te stellen of te vangen in één zin. Net als DNA, een vingerafdruk of jouw normen en waarden is ook de invulling van ‘levend verlies’ voor ieder mens anders en uniek.

Vind steun bij lotgenoten: Zoek naar steungroepen of online forums waar je ervaringen kunt delen en begrip kunt vinden bij mensen die hetzelfde doormaken. Het is soms best lastig om gelijkgestemden te vinden. Of iemand die echt goed kan luisteren. Echt luisteren is een vak apart. Daarom helpt het om mensen te ontmoeten die een soortgelijke ervaring hebben. En samen te praten, samen te delen en elkaar te ontmoeten. Je bent namelijk niet de enige... Maar ik kan me voorstellen dat het soms wel zo voelt.

Als je over rouwverwerking en verlies praat, gaat het vaak over het verliezen van een dierbare. Dat is echt anders als ik praat over levend verlies. Wat is levend verlies? Jij of iemand in jouw omgeving maakt iets mee of krijgt iets wat een enorme impact heeft op jouw leven. Dat verlies gaat gepaard met verdriet en is oneindig. Ook wel levenslange rouw. Zoals het verliezen van mobiliteit; je mist een arm, zit in een rolstoel of krijgt een ziekte (bijvoorbeeld kanker of een vorm van dementie) Verliezen van autonomie, omdat jij jezelf niet mag of kan zijn. Het gevoel van veiligheid verliezen, omdat je binnen jouw relatie regelmatig voor de gek wordt gehouden of een tik ontvangt. Maar het kan ook het leven zijn met iemand die een ziekte, een beperking of een verslaving heeft. Iemand is niet overleden, maar heeft wel een verlieservaring voor betrokkenen tot gevolg. Dat is vervelend, maar wel heel normaal. Wat het precies betekent voor ieder mens is moeilijk vast te stellen of te vangen in één zin. Net als DNA, een vingerafdruk of jouw normen en waarden is ook de invulling van ‘levend verlies’ voor ieder mens anders en uniek.

Erken je gevoelens: Het is belangrijk om je gevoelens van verdriet, boosheid en frustratie te erkennen. Het is normaal om te rouwen om het verlies van verwachtingen en dromen die mogelijk niet zijn uitgekomen. Het wegstoppen van deze gevoelens en gedachten zorgt er vaak voor dat je er later meer last van kan gaan krijgen. Het klinkt raar, maar ga je dit proces niet uit de weg. Ook al lijkt dat soms prettiger te voelen... Op korte termijn is dat misschien ook, maar op lange termijn vaak niet.

Rouw ontstaat na het verlies van iets of iemand die je dierbaar is. Daarmee is het als het ware de prijs die we betalen voor liefde of een betekenisvolle verbinding. Als het niet zo belangrijk voor je was dan zou het verlies je ook niet zoveel raken.
Een gezond rouwproces leert je enerzijds het verlies te verweven in je verdere leven. Tegelijk brengt het je in contact met het waardevolle van jullie verbinding. De liefde, de betekenis. Daardoor kan het een bron van troost en kracht zijn.

Het verlies van je dierbare maakt dat je in de meest stressvolle tijd van je leven beland.
Het verlies zet je hele leven op z'n kop en waar je eerder kon terugvallen op dagelijkse routines blijft daar in het begin niet veel van over. Gewone dingen zoals eten, boodschappen doen en werken lijken bij een vorig leven te horen.

Weet dat dit normaal is bij een rouwproces. Als je je zorgen maakt of het allemaal nog wel goed gaat kun je bij de (praktijkondersteuner van de) huisarts terecht om met je mee te denken en je gerust te stellen. Soms denken zij dat er meer ondersteuning nodig is en dan kun je terecht bij een rouwtherapeut.

In mijn praktijk geef ik aandacht aan die dagelijkse dingen en hoe je je stresssysteem geleidelijk aan weer tot rust brengt en weer vertrouwen terugkrijgt in je eigen kunnen. Je leert een nieuwe balans te vinden tussen doorléven van het verlies en weer deelnemen aan het leven dat ook doorgaat. Het is nooit het een of het ander, die beide kanten mogen aan bod komen.

Als je je door de lange inleiding worstelt (of sla dat over), heb je een makkelijk te lezen en toegankelijk boek over waar je mee te maken krijgt als jonge weduwe. De schrijfsters hebben op 25- en 30-jarige leeftijd allebei hun partners verloren door zelfdoding waardoor dit zeker herkenbaar zal zijn als je in een soortgelijke situatie zit.

Hun luchtige no-nonsense manier van rouwend door het leven gaan en levend door de rouw heengaan geeft een inkijk in hun leven en handvatten hoe dit voor henzelf en voor familie en vrienden ietsje minder zwaar wordt.

De grootste boodschap: je bent niet alleen en alles is oké!

Rouw is complex en kan een enorm intense ervaring zijn. Ieder doet dit op zijn of haar eigen manier. Je neemt afscheid van een dierbare, van een huisdier, van jouw gezondheid of van een toekomstbeeld. Rouw is een breed begrip.

Maar zit je er midden in? Dan helpt het om de bijkomende gevoelens in jezelf te erkennen. Dat kan gaan over hevig verdriet, boosheid, maar ook verwarring of een schuldgevoel kan je voelen. Maak ruimte voor deze gevoelens. Het voelt niet altijd fijn, maar probeer deze emoties te ervaren zonder oordeel. Erken dat de gevoelens er zijn en sta ze toe.

Er is geen 'juiste' manier van wouwen. Ieder verwerkt verlies op zijn of haar eigen manier. Het is oké.

met ondertitel: thuiskomen in het Land van Rouw, van Riet Fiddelaers-Jaspers en Sabine Noten.
Dit boek geeft woorden aan je verlies. Je bent er niet alleen mee.

Je lijdt niet omdat je pijn hebt van de nare ervaring je hebt gehad, maar je lijdt omdat je weigert de pijn te aanvaarden. Je hebt weerstand voor wat er met je gebeurd is.
Trauma en alles wat er gebeurd is kan je doen voelen alsof het licht in jou van binnen voor goed is verdwenen en dat het niet meer aan zal gaan. Het licht van verbinding, het licht van de liefde, het licht van de aanwezigheid.
Het lijden kan zo legitiem voelen dat je niet vrolijk mag zijn. Het voelt alsof je jezelf verraad als je vrolijkheid zou toelaten.
Het doet pijn maar wat trauma heeft gecreëerd is niet dat iets pijn doet maar we weten niet hoe we met de pijn kunnen zijn. Dus we bouwen allerlei verdedigingsmechanisme daar tegen. We sluiten onze harten, we proberen te veel te doen om dingen op te lossen, we nemen te veel verantwoordelijkheid of we ontkennen verantwoordelijkheid helemaal. We proberen onszelf te beschermen zodat niemand meer ons pijn kan pijn. Dus het is een wond die gevoelig is en ontzettend veel pijn doet als je het aanraakt of het is een litteken dat hard is geworden en als je het aanraakt dan voel je niets. Het is een harde huid die niet flexibel is.
Trauma is niet wat er met jou is gebeurd maar trauma is de wond die je onderhoudt.
Dat is goed wat deze wond kan je genezen wanneer je wilt. Want de essentie van trauma is een dis-connectie van jezelf. En jij kan leren om weer in verbinding te komen met jezelf door contact te maken en een nieuwe relatie met jezelf op te bouwen. Er is een weg en er is hoop!

In dit persoonlijke boek onderzoekt Dirk De Wachter hoe we in de moeilijkste momenten troost kunnen vinden.

"Wat ik zelf heb meegemaakt, doet me nadenken over de vraag:
als een mens in de miserie zit, wat helpt dan?
Wat doen we wanneer het noodlot ons treft?
Waar vinden we troost?
Het antwoord kun je in enkele woorden samenvatten:
in de aanwezigheid van de ander.
Dat is de basis."

Een prachtige gedichtenbundel over afscheid nemen. Over verlies, in het klein en in het groot. Over missen en raken.

Van Merel Morre.

Herken je dat, dat mensen gaan 'bepalen' welk verdriet of gemis erger is? Of het erger is om een kind te verliezen dan dat je een partner verliest? Of een partner erger dan een ouder?
Ik vind dat je dat allemaal niet kunt vergelijken, tenzij je het allemaal zelf hebt meegemaakt. Dan pas kun je voelen wat VOOR JOU erger is. Als het echter gaat om verschillende mensen die een ander verlies meemaken, dan kun je dat helemaal niet vergelijken. Het gaat erom wat jij meemaakt, waar jij mee te dealen hebt en hoe zwaar dat voor jou weegt. Hoe groot de impact voor jou is op jouw leven.
Laten we stoppen met meten en vergelijken wat erger is en luisteren naar elkaar. Luisteren naar wat de impact is en wat de ander nodig heeft.

Podcast: Manu Keirse en Riet Fiddelaers-Jansen
You Tube: verlies van broer of zus

Het verlies van een broer of zus is vaak een vorm van een niet erkend verlies.
Het is vaak een verlies van één van de langste relaties die je in je leven hebt. Er is een sterke verbondenheid. Deze herinneringen komen naar boven als er een broer of zus wegvalt.

Gun jezelf plezier. Je hoeft niet ineens hele dagen achter je pc te zitten op zoek naar werk. Bouw vaste momenten in waarop je op zoek gaat naar werk en zorg daarnaast voor afleiding. Ga iets leuks doen en je zult zien dat je daarna weer met meer energie en met nieuwe inzichten je zoektocht hervat

Stop met jezelf verwijten maken. Neem de situatie zoals deze is en stop geen energie meer in zaken die je niet kunt veranderen. Praat erover. Schaam je niet voor de situatie en gooi het open. Je zult zien dat mensen dan eerder bereid zijn om je te helpen. Alleen al omdat ze dan weten hoe het echt met je gaat. Je netwerk is heel belangrijk!

Een intens rouwproces kan dezelfde klachten geven als een depressie of burn-out. Denk dan bijvoorbeeld aan extreme vermoeidheid, geheugenproblemen, concentratieproblemen, slaapproblemen, verandering in eetpatroon, moeite met meerdere dingen tegelijk oppakken, gebrek aan overzicht, geen zin om iets te ondernemen.
Het grote verschil is dat rouw ontstaat na het verlies van iets of iemand die je dierbaar is. Daarmee is het een hele normale reactie en geen ziektebeeld. Het vraagt daarom ook niet om diagnostiek of behandeling maar juist om het normaliseren van dat wat je voelt en ervaart. Rouwtherapie kan hierbij helpen.

Rouwen is hard werken. Er zijn vele soorten rouw, je kunt rouwen om het verlies van een dierbare, om het verlies van je relatie, gezondheid of je baan.

Je gaat verschillende fasen van rouw door,
-ontkenning, het niet kunnen geloven dat dit gebeurt, aanvaarden van het verlies
-voelen van de pijn
-aanpassen aan de nieuwe situatie
-opnieuw leren genieten van de nieuwe situatie.

Soms lopen deze fasen dwars door elkaar heen, dit kan erg verwarrend zijn. Het is fijn als je vrienden, familie of collega's hebt die jou kunnen steunen, naar je verhaal luisteren en er voor jou kunnen zijn. Dit is erg belangrijk, want rouwen doe je niet alleen, in verbinding met anderen kunnen je emoties stromen, ook al voelt dit niet altijd prettig.

Geef daarom aan wat jij nodig hebt, ook als mensen jou allerlei ongevraagde adviezen geven, je mag dan rustig zeggen dat je daar niet op zit te wachten, maar dat je het fijn vindt als iemand er gewoon voor jou is.

Soms is je netwerk niet voldoende en is professionele hulp hierbij nodig, zoek dan hulp bij een therapeut die ervaring en kennis heeft over rouw.
Want rouwen doe je niet alleen.

#Rouw-Wat als je de belangrijkste persoon in je leven verliest?
Waar wacht je op? Psyned-psychologen

Vingerafdruk van Verdriet
Door Manu Keirse
Het is niet alleen geschreven voor mensen die het moeilijk hebben, maar ook voor de mensen van wie ze steun verwachten.
Een handzaam boekje wat ook fijn kan zijn om iemand kado te doen.

Rouwverwerking heeft tijd nodig en ieder doet dit op zijn eigen manier. In het verleden werd, en nu soms nog steeds, hier vaak niet echt bij stil gestaan. Het leven gaat door. Snel weer tot de orde van de dag. Ook kan schaamte of schuld een rol spelen waardoor verwerking niet mogelijk is.

Onvoltooide rouw bij een miskraam, abortus of een overleden broertje of zusje kunnen tot problemen of klachten in het hier en nu leiden. Zoals moeite hebben met verbinding met een volgend kind; het gevoel zwaar belast te zijn/te moeten leven voor twee; depressiviteit; gevoel van schaamte of schuld;  gevoel van eenzaamheid en gemis. Ga hier dus niet te snel aan voorbij en zorg dat je hier alsnog bij stilstaat.

Met een sessie familieopstellingen op tafel kan ik je hierbij helpen. Hierdoor kun je 1 op 1 zonder allemaal mensen om je heen alsnog een familieopstelling doen en brengt dit bewustzijn, verwerking en aanvaarding.

Nevelen van verdriet bevat brieven over rouw van onder anderen Nick Cave, Rainer Maria Rilke, Charlotte Brontë, Albert Einstein, Ernest Hemingway en Virginia Woolf. Schrijvers, denkers en kunstenaars die woorden geven aan iets wat vaak niet te beschrijven is.

'Als we liefhebben, is verdriet onvermijdelijk. Dat is de afspraak.' - Nick Cave

Als je in rouw bent, is het soms heel lastig om goed voor jezelf te zorgen. Om te voelen wat of wie je nodig hebt en daarnaar te handelen.
Een aantal basisprincipes die in het leven altijd helpend zijn, zijn dat des te meer in tijden van rouw:
- Accepteer je emoties:
Rouw brengt veel emoties met zich mee. Het helpt niet deze te onderdrukken. Accepteer voor jezelf dat emoties er bij horen en gezien willen worden.
- Beweeg, zoek de natuur op.
Lichamelijke activiteit en de natuur kunnen heilzaam zijn voor zowel je fysieke als mentale welzijn. Maak een wandeling, doe aan yoga of zoek een andere vorm van lichaamsbeweging die bij je past. De frisse lucht en beweging kunnen een positieve invloed hebben op je gemoedstoestand.
- Neem voldoende rust
Rouwen kost veel energie. Het kan ook invloed hebben op je slaap. Luister naar je lijf en neem voldoende rust om even tot jezelf te komen.

Negatieve ervaringen met hechting in de kinderjaren kunnen problemen opleveren met latere relaties, de persoonlijkheidsontwikkeling en daarmee ook rouw in het latere leven. Bowlby gaf aan hoe wij vanuit onze hechting uiteindelijk gevormd worden in het aangaan van relaties. Over het in verbinding gaan met anderen en hoe wij naar onszelf en de wereld ervaren. Binnen deze basisveiligheid worden een aantal belangrijke zaken vormgegeven:

• Plek; hoe neemt de persoon zijn ruimte in? Hoe veilig voelt de persoon zich in zichzelf zijn?
• Steun; hoe gesteund voelt de persoon zich; kan hij steun vragen en ervaren?
• Voeding; Hoe kan de persoon letterlijk en figuurlijk voor zichzelf en anderen zorgen?
• Bedreiging; Voelt de persoon zich veilig? Kan hij geweldloos met zichzelf en anderen omgaan?
• Adequate grenzen; Kan de persoon zijn/haar grenzen aangeven? En die van anderen respecteren?
• Spiegeling; Kan de persoon zich serieus genomen, gerespecteerd en gezien voelen, anderen serieus nemen, respecteren en zien?

Het boek 'Mama, ik kom jou wel troosten' van Brigit Nieuwenstein over rouwverwerking na het verlies van een baby voor de ouders, bestaande kinderen en kinderen die na het verlies geboren worden. Het boek is een mooie combinatie van de ervaringen van de auteur zelf als psychologische informatie over de gevolgen voor het hele gezin. Een aanrader dus voor iedereen die te maken heeft (gehad) met een overleden kind of broertje of zusje.

Voor rouwen zijn er geen regels. Rouw is per mens, per situatie en per relatie anders. Wees lief voor jezelf en gun jezelf de tijd en het verdriet.

Als psycho-educatie vertel ik mijn clienten over de fases van rouw.
Ontkenning, boosheid, vechten, het dal (depressie), acceptatie en zingeving die daarop volgt.

Ook deze fases zijn persoonlijk maar ik zie dat het houvast geeft in een verdrietige wereld die de client overspoelt.

Podcast:
Het uur met rouwexpert Manu Keirse

"Rouw is rauw" wordt wel gezegd. Het is pijnlijk om door een rouwproces te gaan. Maar het doorvoelen van rouw is wel noodzakelijk om een verlies (of dat nu van een persoon, een cariere of gezondheid is) te verwerken.

Soms zijn er bijkomende zaken die het rouwen bemoeilijken - een verlies met hele vervelende omstandigheden, als het overlijden zelf een hele nare herinnering geeft, etc. Dan kun je als het ware vast komen te zitten in je rouw proces. Er is als het ware een traumatische ervaring bijgekomen.

EMDR is een kortdurende trauma therapie die daarbij heel goed kan helpen om die bijkomende zaken te verwerken. En daardoor kun je dan weer wat beter in je rouwproces komen. Vaak bemerk je al verbetering na 2 á 3 sessies.

Vergeetachtigheid en fouten maken zijn normale zaken in een rouwproces. Dit geldt ook voor een gebrek aan concentratie en "onhandig" gedrag. Wees vriendelijk en geduldig naar jezelf. Dit is niet fijn, maar het zijn verschijnselen die erbij horen. Je normale concentratie en focus zullen weer terugkomen wanneer je verder bent in je proces.

Rouw is een zwaar en uitputtend proces, zowel lichamelijk als emotioneel. Daarom is het meer dan ooit belangrijk om momenten van rust in te bouwen. Daarnaast is routine belangrijk, om wat ruimte te vinden in de wanorde om je heen is het goed om terug te kunnen vallen op een bekende regelmaat. Je hele leven staat op zijn kop en er zullen belangrijke veranderingen kunnen komen. Probeer daarom beslissingen en veranderingen die niet nodig zijn uit te stellen.

De Amerikaanse psycholoog William Worden ging niet uit van vaste fasen, maar taken die de rouwende doorloopt. Niet voorschrijvend bedoeld, maar om richting te geven aan wat het rouwproces kan inhouden. De ene taak kost meer tijd, er is geen vaste volgorde, taken kunnen door elkaar heen lopen:

1. het aanvaarden van de realiteit van het verlies.
2. de pijn van het verlies doorleven.
3. je aanpassen aan een nieuw leven waarin de overledene niet langer aanwezig is.
4. de overledene een plek geven en de draad van het leven weer oppakken.

Ook dit model wil houvast bieden en je een actievere rol geven dan bij de rouwfasen waar je passief doorheen zou gaan.

De Zwitserse psychiater Elisabeth Kübler-Ross beschreef in 1969 de fasen waar iemand doorheen gaat die weet dat hij gaat overlijden:
Ontkenning, woede, onderhandeling, depressie en uiteindelijk aanvaarding.
In de jaren erna is het model een eigen leven gaan lijden, misschien wel omdat er behoefte was aan houvast. Want rouwen maakt onzeker, het kan dan fijn zijn om grip te hebben over wat je te wachten staat en welke fasen je te doorlopen hebt.

In mijn opleiding voor verlies- en rouwtherapie leerde ik nieuwe modellen over rouwen, die meer ruimte geven om het op een persoonlijke manier te beleven. Toch heeft het voor mij wel enige waarde, omdat het begrip kan geven over de tegenstrijdige emoties die voor kunnen komen. Maar het is nooit voorschrijvend bedoeld, dat de fasen elkaar opvolgen en er uiteindelijk een eind aan het rouwen komt. Dat is niet wat ik zie in mijn praktijk, sommige mensen ervaren geen ontkenning of boosheid.

Fijn om er iets in te herkennen, maar behulpzamer is om jezelf toe te staan om te rouwen zoals het komt en de rouw te volgen in plaats van een model te volgen.

‘De tijd doet niets voor jou,’ zegt emeritus-hoogleraar verliesverwerking Manu Keirse.

Wat jij dóét in die tijd, daar gaat het om. Net als een fysieke wond moet je rouw zorgvuldig verzorgen en aandacht geven. Laat je alleen de tijd verstrijken, dan kun je verstarren en je levenslust verliezen. Je evolueert niet en daar kunnen zelfs latere generaties nog last van hebben.’

Je hebt de tijd natuurlijk wel nodig, daar komt de uitspraak vandaan. ‘Waarmee je aan de slag kunt, is het onder ogen zien van de realiteit. En het aanvaarden van de pijn, je aanpassen aan de nieuwe situatie en vervolgens opnieuw leren genieten – mét de herinneringen aan de ander. Het einde van het rouwproces is niet loslaten, maar anders vasthouden.’

Pijn ervaren is lastiger dan het klinkt en zelfs het herkennen van pijn is soms moeilijk. Pijn kan zich fysiek uiten, maar ook in vermoeidheid, vergeetachtigheid of schuldgevoel. Je hebt het te nemen zoals het komt, maar ook anderen spelen een rol in deze ‘rouwarbeid’.

Je kunt (als omgeving) helpen door die gevoelens van verdriet, pijn en gemis te erkennen. Als iemand vraagt wat nu zo moeilijk valt, kun je erover praten. Dan komt de herinnering boven en dat helpt naar de volgende stap.’

Het is jammer dat er in onze samenleving zo weinig kennis is over verdriet en hoe we elkaar kunnen steunen. Vaak wil de omgeving gelijk oplossen en helpen dat de getroffene dóór kan ..

Elk rouwproces is anders. De intensiteit hangt af van de wijze en het moment van verlies, of je het zag aankomen en hoe sterk de band was. Een verre tante was misschien toch buitengewoon belangrijk voor jou, en dat laatste vriendje paste misschien stiekem al niet meer in je leven....

En op sommige momenten komt het verdriet gewoon weer even terug en dat is ook helemaal niet erg. ‘Het zou pas écht erg zijn als dat niet zo was, want dan had diegene niets voor je betekend. Dat deed ie wel en daarom is het gemis of de pijn er nog. diegene is alleen verhuisd. Van de buitenwereld naar je hart.’

Houd de mooie herinneringen levend... dan raak je nooit écht kwijt.

Praat niet over rouw verwerken .. maar over rouw overleven. Je wilt de verlorene niet kwijt raken.. je wilt wel verder kunnen leven, al weet je eerst niet hoe...
Zie het als een verhuizing, van de buitenwereld naar je binnenwereld
.. naar je hart
En elk rouw proces volgt daarin zijn eigen pad, praat niet over 'tijd heelt alle wonden' rouw vraagt aandacht en liefde van de omgeving.

M@rion

Gaat dat samen? Rouwen en werken? Ik denk van wel.
In een wereld die op zijn kop staat als je een groot verlies hebt meegemaakt, kan werk juist die factor zijn die hetzelfde is gebleven. Ook al ben jij veranderd. Werk kan zorgen voor structuur, voor sociale contacten met collega's, voor afleiding.
Wel is het belangrijk om in gesprek te gaan met je werkgever om afspraken te maken. Kijk daarbij naar je uren: is het nodig om deze flexibel(er) in te vullen? Naar taken: kun je je oude taken oppakken of is het tijdelijk nodig om hier wat in te wijzigen? Bijvoorbeeld omdat je je minder goed kunt concentreren?
Wat als je een slechte dag hebt? Is er dan een plek waar je je even terug kunt trekken? Is er iemand met wie je even samen kunt zitten, een soort buddy?
Blijf met elkaar in gesprek om de gemaakte afspraken te evalueren en eventueel bij te stellen.

Ga naar mensen toe, praat niet over je eigen ervaringen, ga niet vergelijken want je kunt verlies niet wegen of meten. Mensen in rouw hebben er behoefte aan steeds hun verhaal te vertellen aan iemand die hen niet onderbreekt en geduldig wil zijn. Ze willen worden gehoord zonder raad of wijze uitspraken! Vertel wat de overledene voor jou heeft betekend.

Houdt er rekening mee dat overleven na verlies zware arbeid is, die erg belastend is voor lichaam en geest. Je kunt er doodmoe van worden. Gun jezelf voldoende rust en voel je niet schuldig als je 'gewone' taken niet afkrijgt.

De podcast Lichtval met Brigit Nieuwenstein, bespreekt diverse situaties waar er een baby is gestorven. Ze interviewt meerdere ouders van een doodgeboren kindje maar ook de impact die dat heeft op broertjes en zusjes. Een aanrader om zowel professionals als lotgenoten te horen over het proces en de gevolgen van het verlies van je baby.

Rouwen is een persoonlijk proces. Een ieder doet dat op zijn eigen manier Er is geen goed of fout..

Laat je niet opjagen door je omgeving. Rouwen is hard werken en kost energie. Het is belangrijk hier alert op te zijn en stapsgewijs op te bouwen naar werk, studie etc. Geef aan wat je behoefte is. Daarin speelt
zelfzorg een belangrijke rol zoals rustig aan doen maar ook communiceren en dicht bij jezelf blijven etc.

We rouwen om zichtbare en onzichtbare verliezen in ons leven.
De onzichtbare verliezen zoals o.a. een onvervulde kinderwens, het leven met ziekte. Het onzichtbare verlies, wat vaak maar door weinig mensen wordt gezien blijft aanwezig in je leven. Het verdriet blijft, maar de omgeving heeft er vaak weinig oog voor.

Bij onzichtbaar verlies is het voor veel mensen een zoektocht met wie en hoe ze dit kunnen delen. Want hoe deel je dat, hoe rouw je?

Als therapeut kijk ik graag met je mee wat de betekenis is van jouw verlies en hoe je verder kunt leven met de verliezen die er zijn.

🎬 zoek op youtube naar interview van Rogier van Bemmel met Manu Keirse.
📗 Helpen bij verlies en verdriet, een gids voor het gezin en de hulpverlener
Manu Keirse

Rouwdeskundige Manu Keirse spreekt over rouwarbeid na een groot verlies. Dat klinkt als hard werken en dat is het ook.
Elk rouwproces is uniek omdat elk verlies uniek is. Steun en begrip vanuit je werk voor jouw rouwproces is erg belangrijk om weer terug te keren naar je werk. Je werk kan een houvast of een last voor je zijn, vaak is het beide.

Daarom is het zo belangrijk dat je leidinggevende en je collega's begrijpen dat je je rouwproces niet even 'uit' kunt zetten. Het is dag en nacht bij je en je kunt je erg onzeker voelen als je weer begint met werken.
Veel rouwenden merken concentratieverlies, verminderde interesse in het werk en ook vaak fysieke klachten zoals hoofdpijn, nek- en schouderklachten.

Keer terug naar het werk in kleine stappen waardoor je weer vertrouwen kunt krijgen, terwijl er nog niet verwacht wordt dat je de verantwoordelijkheid alweer kunt dragen.
Een rouwtherapeut kan je hierbij ondersteunen en je helpen je grenzen te ontdekken en rustig aan te verleggen en kan de brug zijn naar de werkgever of arbo-arts.

Als je een groot verlies hebt meegemaakt is steun uit je omgeving erg belangrijk. Je hebt mensen om je heen nodig waar je je verhaal keer op keer bij kwijt kan en die je steunen als je het moeilijk hebt.

Jouw verlies heeft meestal ook impact op je familie en vrienden, zij zijn daardoor ook geraakt. Het is niet altijd makkelijk om je gevoelens van teleurstelling, schuldgevoelens of opluchting te delen met mensen die dichtbij je staan. Je wilt hen niet weer belasten met jouw last.

Een rouwtherapeut luistert zonder oplossing én zonder oordeel en is er helemaal voor jou. Als je je niet altijd begrepen voelt kan het zo fijn zijn om eens met iemand te praten die je kan helpen alle tegenstrijdige en verwarrende gevoelens te duiden. Je krijgt hierdoor meer begrip voor jezelf en voor de ander die er graag voor je wil zijn.

Gun jezelf de tijd om het verlies te verwerken. Beleef het bewust, geef het verdriet de ruimte. Als je het probeert weg te drukken komt het later terug.

Stop met jezelf verwijten maken. Neem de situatie zoals deze is en stop geen energie meer in zaken die je niet kunt veranderen.

Praat erover. Schaam je niet voor de situatie en gooi het open. Je zult zien dat mensen dan eerder bereid zijn om je te helpen. Alleen al omdat ze dan weten hoe het echt met je gaat. Je netwerk is heel belangrijk!

Gun jezelf plezier. Je hoeft niet ineens hele dagen achter je pc te zitten op zoek naar werk. Bouw vaste momenten in waarop je op zoek gaat naar werk en zorg daarnaast voor afleiding. Ga iets leuks doen en je zult zien dat je daarna weer met meer energie en met nieuwe inzichten je zoektocht hervat.

Het maakt niet uit welke problemen je hebt. Ongemak is onderdeel van ons contract met het leven. Ongemak helpt ons om te groeien en onze problemen te overtijgen. Kijk het probleem in de ogen. Het probleem zegt niks over jou, we lopen allemaal het risico om hetzelfde probleem te hebben als jij. We zijn allemaal mensen. Want het probleem is het probleem en jij bent jij. Dus ONTWAAK uit je trance en wees bewust van jezelf, jij degene die dat probleem heeft, degene die het ervaart. Er is verder niks aan de hand met jou. Bewustzijn heelt. Haal diep adem. De eerste stap naar beter is adem halen. Hier komt de oefening: Ga elke dag 3 keer op verschillende tijdstippen 6 keer ademhalen in 1 minuut. Jij mag zelf bepalen hoe lang de in en de uitademing is zolang je maar 6 keer ademt in 1 minuut. Doe deze oefening elke dag 3 keer gedurende 3 maanden en stuur mij daarna een bericht.
Veel succes!

Van missen krijg je het koud. En wat rouw nog meer met je lijf doet.

Over fysieke klachten bij rouw, kernemoties, huidhonger, helpende en niet-helpende rouw, verschillende soorten herinneringen, hulptroepen bij rouw, wat onze tranen ons vertellen en nog veel meer.

Dit boek leen ik regelmatig uit aan mijn cliënten die hier wat over willen lezen, het helpt om herkenning te vinden in waar je zelf geen woorden voor hebt.

In Nederland hebben we vaak nog het idee dat rouw na een jaar wel over is. Dan hebben we immers alles wel weer een keer meegemaakt.
Maar niks is minder waar. Vaak horen wij van mensen dat het tweede jaar als zwaar wordt ervaren. De aandacht vanuit de omgeving is minder. Het besef dat iemand er echt niet meer is, dringt meer door.
Rouw gaat niet over. Je neemt het de rest van je leven met je mee.

Geldt dit ook voor jou? Maak het bespreekbaar. En als het je niet lukt om hier je weg in te vinden, aarzel niet om hulp in te schakelen.

Het boek van de Vlaamse rouwdeskundige Manu Keirse is een aanrader voor iedereen die met verlies geconfronteerd wordt, maar ook voor als je wil weten hoe je iemand in rouw kunt ondersteunen.

Het boek gaat niet alleen in op verlies door de dood, maar besteedt ook aandacht aan andere verliessituaties, zoals het verlies van relaties, je gezondheid, je werk of hoe mannen anders rouwen dan vrouwen.

Elke situatie die verandert vraagt om een aanpassing, bij grote betekenisvolle verliezen is die aanpassing aan de nieuwe situatie niet altijd zo gemakkelijk te maken. Overweeg je daarbij hulp in te schakelen? Je bent van harte welkom om kennis te maken en te ontdekken hoe ik je daarbij kan ondersteunen.

Een fijn hulpmiddel is de plaat "verlies op de kaart" van Janet Schmidt. Deze kaart is er in tafelformaat als ook vloerplaat. Het werkt echt magisch!

Wanneer je je verhaal kan vertellen en het vertellen maakt je niet verdrietig of boos dan weet je dat je genezen bent. Vertel je verhaal net zo lang tot dit moment.

Verlies en verdriet zijn onvermijdelijke metgezellen van het leven. Of het nu gaat om het verlies van een geliefde, een baan, je gezondheid of een andere vorm van verandering die je leven heeft getroffen, psychosociale hypnotherapie kan een zachte en effectieve manier zijn om je te helpen deze uitdagingen het hoofd te bieden.

Hoe kan psychosociale hypnotherapie helpen?

1. Emotionele Verwerking: Hypnotherapie kan je helpen je emoties te begrijpen en te verwerken op een dieper niveau, waardoor je in staat bent om ze los te laten en een gevoel van opluchting te ervaren.

2. Stressvermindering: Het verdriet en verlies kunnen gepaard gaan met intense stress. Hypnotherapie leert je ontspanningstechnieken om stress te verminderen en innerlijke rust te herstellen.

3. Zelfontdekking: De therapie helpt je inzicht te krijgen in jezelf en je levensdoelen, waardoor je een nieuw perspectief kunt ontwikkelen op je toekomst en hoe je met veranderingen kunt omgaan.

4. Versterking van Zelfvertrouwen: Je zult leren hoe je je zelfvertrouwen kunt opbouwen en weer in controle kunt komen over je leven na verlies of verdriet.

5. Aanvaarding en Groei: Met hypnotherapie kun je leren om het verlies te accepteren en een nieuw pad naar groei en welzijn te vinden.

Soms wil je het erover hebben, en soms wil je juist stil zijn. Soms wil je heel hard huilen, en soms ‘gewoon’ gezellig zijn. Maar er zijn ook veel mensen die afleiding willen, die willen dóén. Dat kan allemaal, niks is goed of fout; iemand in rouw kan verschillende talen spreken.

Vaak heb je een goede reden om niet te willen praten en delen. Misschien weet je wel wat je wél nodig hebt?

Bedenk van te voren als je het contact aan gaat met anderen, of je het er wel of juist niet over wilt hebben. Wees duidelijk dat je bijvoorbeeld niet zit te wachten op goedbedoelde adviezen of ervaringsverhalen. Geef goed aan wat je wél en juist niet wilt. Het kan helpend zijn om dit vooraf aan een ontmoeting in een bericht aan familie en vrienden te laten weten.

Spreek uit waar je wél behoefte aan hebt. Bijvoorbeeld dat je het juist fijn vindt om samen iets te ondernemen of geef bezoek een taak. Zo sla je twee vliegen in één klap, want in een periode van rouw kan het huishouden een last zijn. Je kan bijvoorbeeld zeggen: ‘Als je hierheen komt, zou het fijn zijn als je wat boodschappen mee kan nemen’. Of: ‘Ik vind het leuk als je komt, zou je dan misschien samen willen koken? En na de afwas weer vertrekken? Ik merk dat ik veel rust nodig heb’.

Rouwen kost tijd en veel mentale én lichamelijke energie.

Rouwenden zullen soms het verlies vermijden en afleiding zoeken. Heftige emoties kunnen niet in één keer toegelaten worden, dus worden ze soms vermeden om de emoties in kleinere stukjes toe te kunnen laten. Bovendien is het uitputtend om te rouwen, dus is vrije tijd en afleiding nodig. Het blijkt dat het kunnen vermijden van deze te intense emoties, om de pijn dragelijk te houden, gezond is. Andere keren zal de rouwende weer het verlies het hoofd bieden, en zich bezighouden met alle stresserende factoren die daarbij komen kijken.

Ik geloof in toeval. Wat ons overkomt is een toevalligheid, een samenloop van omstandigheden. Wat we er vervolgens mee doen is geen toeval. Durf je de pijn die je meemaakt door ziekte, scheiding, verlies of andere life-events aan te kijken en er van te leren? In plaats van ervoor weg te vluchten of ermee te vechten? Acceptance & Commitment therapie leert ons dat pijn en lijden in het basispakket van het leven zitten. Leer je er vandaag niets van, dan misschien morgen wel. Zo kun je bij iedere ervaring, hoe pijnlijk ook, uiteindelijk zien wat het je brengt. Zien wat het gouden randje is, om de donkere wolken in je leven.

Verwachtingen die je van jezelf hebt, die komen ook naar voren in jouw rouwproces. Als je bijvoorbeeld iemand bent die hoge eisen aan zichzelf stelt dan vind je het waarschijnlijk ook lastig om ruimte te maken voor jouw rouw en alles waar daarbij komt kijken. Jouw kwetsbaarheid, verminderde belastbaarheid, minder energie hebben, minder zin in sociale contacten. Rouw heeft invloed op jouw rollen als partner, ouder, collega, vriend(in) etc. Het is lastig om door te gaan op de manier van voor het ingrijpende verlies maar als je dit wel van jezelf verwacht kost dat vaak enorm veel energie. Energie die je niet hebt als je in een rouwproces zit.

Hopelijk lukt het om jezelf de ruimte te geven die je nodig hebt om te rouwen om het verlies zonder dat je daarnaast allerlei verwachtingen van jezelf hebt die je onmogelijk waar kan maken.

Rouw wordt door de Vlaamse rouwdeskundige Manu Kierse de achterkant van liefde genoemd.

Ik noem het ook wel het bewijs van liefde. Juist als iets erg belangrijk voor je is, heeft het grote impact als dat er niet meer is. En dan is hoe je rouwt, hoe je dat uit, het bewijs daarvan.

Rouw is geen stoornis, maar zie ik als een normale reactie op verlies, met alle tegenstrijdige en verwarrende gedachten en emoties die daarbij horen. Als dat je in je dagelijkse leven erg ontwricht kun je daar hulp bij zoeken. Bijvoorbeeld bij de praktijkondersteuner van de huisarts. Of als je hulp zoekt bij iemand die gespecialiseerd is in rouw bij een rouwtherapeut.

Rouwen is net als pionieren. Bij een groot verlies weet je niet van te voren hoe je reageert of welke impact het heeft.

Je moet jezelf als rouwende opnieuw leren kennen. Wat is voor jou nu belangrijk? Welke steun heb je nu nodig? Wanneer wil je er wel of juist niet over praten?
Wat kun je verwachten van het rouwproces en kun je iets doen om je hoofd boven water te houden?

Als je daar hulp bij wilt, ben je van harte welkom om eens kennis te maken en te ontdekken hoe ik je daarbij kan ondersteunen.
Je hoeft het niet alleen te doen.

'Herbergen van verlies. Thuiskomen in het Land van Rouw' is een mooi boek voor zowel professionals in rouwverweking als personen die meer inzichten willen hebben in hoe rouw werkt.

Als je partner in de rouw is, heeft dat veel impact op jullie relatie. Ook voor jou, als partner, kan de rouwperiode daardoor een lastige tijd zijn.

Niets lijkt diegene te interesseren: activiteiten, vrienden, uitgaan, seks, hobby's of vakantie... het wordt allemaal met hetzelfde gebrek aan enthousiasme ter kennisgeving aangenomen. Als partner vraag je je misschien wel eens af of jullie relatie nog wel belangrijk is voor de ander.
Die relatie zou wel eens juist nú extra belangrijk kunnen zijn voor je partner, ook al merk je daar weinig van.

Gelukkig ben je niet helemaal machteloos. Er zijn dingen die je kunt doen voor je rouwende partner. Je kunt de pijn van het verlies niet minder maken, maar wel sneller voorbij laten gaan. Moedig je partner maar aan actief met het verlies bezig te zijn. Ga er maar van uit dat alles bijdraagt aan de verwerking: praten (alsmaar weer opnieuw over hetzelfde is heel zinvol), spullen uitzoeken, huilen, lachen, rituelen, plaatsen bezoeken en vooral herinneringen ophalen.

Er is geen goed of fout in de rouw, doe het vooral op je eigen wijze.

Hoe zorg je vooral goed voor jezelf, onderzoek je gevoelens, je gedachten, voel je je gesteund door de mensen om je heen en kun je de tijd nemen die jij ervoor nodig hebt? 
Verlies gaat niet alleen over afscheid door de dood maar ook over afscheid van bepaalde levensfasen en afscheid van je gezondheid of je werk.

Kom je er alleen niet uit ? Zet dan de stap naar iemand die jou op professionele wijze in jouw proces kan begeleiden.

Als je een rouwtherapeut zoekt, is het belangrijk dat je je gezien en gehoord voelt. Dat betekent dat je je veilig genoeg en op je gemak voelt om het hele verhaal te vertellen, met alle gedachten en gevoelens die daarbij komen kijken. Ook de gedachten waar je je schuldig over voelt of je misschien voor schaamt. Die gedachten en gevoelens durf je niet altijd bij je familie of vrienden te uiten.

Ik kijk niet snel ergens van op, ik kan je juist ondersteunen om met die tegenstrijdige en verwarrende gevoelens om te gaan. Om te leren zien welke behoefte er onder die gedachten en gevoelens zit. Als je dat ontdekt krijg je vaak meer begrip voor jezelf.

Je moet helemaal niks! Maar het kan heel fijn zijn om naar een rouwtherapeut te gaan als je een groot verlies hebt meegemaakt. Ook al heb je familie en vrienden die je steunen, bij een rouwtherapeut kun je jouw verhaal kwijt zonder oordeel en zonder de emotionele lading die mensen die dichtbij je staan wel kunnen hebben.

Vaak wordt er gezegd dat je een half jaar na de verlieservaring pas hulp hoeft te zoeken, maar het is mijn ervaring dat het ook in het begin prettig kan zijn om ondersteuning te krijgen bij je rouwproces. Elk rouwproces is anders en dat maakt dat je je verloren kan voelen en niet weet of je het wel 'goed' doet. De rouwtherapeut kan je dan al ondersteunen zodat je niet het gevoel hebt te verzuipen in je verdriet.

Dus wanneer is dan het beste moment? Het moment dat jij er aan toe bent, dat kan al heel snel zijn of pas jaren later.