Tips bij rouwverwerking

Hoe een rouwproces verloopt, verschilt per persoon.
Belangrijk is dat in dat proces zowel de verliesoriëntatie ruimte krijgt als de hersteloriëntatie. Welkom in mijn praktijk om hierbij ondersteuning te krijgen.

Praat erover. Schaam je niet voor de situatie en gooi het open. Je zult zien dat mensen dan eerder bereid zijn om je te helpen. Alleen al omdat ze dan weten hoe het echt met je gaat. Je netwerk is heel belangrijk!

Gun jezelf plezier. Je hoeft niet ineens hele dagen achter je pc te zitten op zoek naar werk. Bouw vaste momenten in waarop je op zoek gaat naar werk en zorg daarnaast voor afleiding. Ga iets leuks doen en je zult zien dat je daarna weer met meer energie en met nieuwe inzichten je zoektocht hervat.

Stel jezelf open voor de mogelijkheid dat je meer (aan)kunt dan je nu denkt.

Gun jezelf de tijd om het verlies te verwerken. Beleef het bewust, geef het verdriet de ruimte. Als je het probeert weg te drukken komt het later terug.

Stop met jezelf verwijten maken. Neem de situatie zoals deze is en stop geen energie meer in zaken die je niet kunt veranderen.

Gun jezelf de tijd om het verlies te verwerken. Beleef het bewust, geef het verdriet de ruimte. Als je het probeert weg te drukken komt het later terug.

Stop met jezelf verwijten maken. Neem de situatie zoals deze is en stop geen energie meer in zaken die je niet kunt veranderen.

Manu is klinisch psycholoog, doctor in de geneeskunde en de autoriteit in België en Nederland als het gaat om verdriet, verlies en de laatste levensfase.


Hoe hij is gekomen op zijn ideeën over rouw, komt omdat hij gevormd is door zijn eerste ervaringen met de dood:
Een jongetje uit zijn klas is, toen hij ongeveer 5 jaar was overreden door een vrachtauto. Die avond na de gebeurtenis is de huisarts van het dorp bij alle gezinnen met kinderen langsgekomen. Hij moedigde de ouders aan om juist met de kinderen afscheid te nemen van het jongetje. Het te omringen met warmte. Manu herinnert zich het handje van de jongen dat nog boven de dekens uit stak en de warme chocolademelk bij thuiskomst.

Hij legt het belang uit kinderen al jong te betrekken bij verlies en de dood. Ze op jonge leeftijd handvaten te geven waar ze rest van hun leven mee verder kunnen.

‘Dat wat je smart gegeven heeft, geeft je ook vreugde. Vreugde en verdriet liggen heel dicht bij elkaar. Verdriet heeft te maken met liefde, met mensen die van elkaar houden. Als je van iets of iemand houdt, voel je diep verdriet als daar iets mee gebeurt.’

Manu heeft het gegeven ‘verwerken’ afgeschreven. Hij spreekt van ‘rouwtaken’. Verlies ervaren is mentale, psychologische en lichamelijk rouwarbeid verrichten. Deze bestaat uit vier taken:
- Het onder ogen zien van de werkelijk van het verlies;
- Het ervaren van de pijn, deze te delen met anderen, je emoties uiten;
- Je aanpassen aan de wereld na het verlies;
- Het opnieuw leren genieten van het leven en herinneringen levendig te bewaren.

“Sterven is verhuizen van de wereld naar het hart van mensen die van je houden. Daar leef je verder.”

Mocht je hierbij hulp nodig hebben dat kan een therapeut je hierbij ondersteunen.

Regelmatig hoor ik in mijn praktijk dat clienten het verdriet van de ander 'er niet bij kunnen hebben' het verdriet van een ander gezinslid, of van opa en oma bijvoorbeeld. Begrijpelijk, zeker wanneer het verdriet zoveel pijn doet als bij het verlies van je eigen kind. Voor iedereen is de rol of betekenis van dat wat ze verloren zijn anders. Maar het verdriet wordt niet minder door vermijding of ontkenning, integendeel. Juist de onderdrukking kan zorgen voor het uitvergroten van emoties en het nog meer uit de weg gaan hiervan.
Samen het verlies erkennen, ieder vanuit zijn eigen rol of betekenis, kan helpen in het proces van het verlies. Het kan juist als steunend en helpend worden ervaren wanneer je het samen kan bespreken met elkaar. Op die manier worden de herinneringen aan de overledene, levend gehouden.

Heb je een dierbare verloren en blijf je ook na een jaar last houden van intens verdriet? Wordt je dagelijks leven beperkt door het verlies? Dan is er mogelijk geen sprake van ‘gewone’ rouwverwerking, maar lijd je aan een zogenaamde aanhoudende-rouwstoornis.

Je bent niet de enige. Een op de tien mensen heeft na een jaar nog steeds erge rouwklachten, zoals somberheid, slapeloosheid, piekeren en concentratieproblemen. Ook hebben ze moeite om voor zichzelf en anderen te zorgen.

Misschien mijd je contact met mensen die je aan je overleden geliefde herinneren. Of heb je last van gevoelens van schuld. Misschien verlang je zo sterk naar de dierbare, dat je eigen leven hier op aarde als zinloos voelt.

Als je jezelf in een of meer symptomen herkent dan is het belangrijk dat je hulp zoek. In deze situatie is 'de tijd ervoor nemen' niet de oplossing. Praat erover met je huisarts en zoek hulp bij je rouw. Een effectieve methode voor traumaverwerking is EMDR-therapie. In mijn praktijk komen cliënten zes tot tien sessies, waarbij ik naast EMDR soms ook hypnotherapie inzet.

Een zeer goed boek omtrent verlieservaringen voor professionals die mensen begeleiden bij het verwerken van belangrijke veranderingen in hun leven en loopbaan.
De schrijvers zijn: Jakob van Wielink, Leo Wilhelm en Denise van Geelen-Merks

Het kan jezelf enorm in de weg zitten als je vind dat je op een bepaalde manier moet rouwen om het verlies van een dierbare, of om een ander verlies zoals je huis, je baan.

Maar iedereen rouwt op zijn eigen tempo en op zijn eigen wijze.
Door die zelfacceptatie toe te passen, kan je op jou eigen manier omgaan met rouw. Dat gaat je helpen om er uiteindelijk doorheen te komen.

Als je een verlies ervaart in het hier-en-nu, haalt dat vaak oude verliezen boven. Herinneringen komen omhoog. En hoe verschillend de verliezen ook kunnen zijn, het kan je toch uit evenwicht brengen.
Kijk of je ze nog uit elkaar kunt halen. Of de emoties niet door elkaar gaan lopen en je overspoeld wordt maar niet duidelijk is waardoor.

In mijn praktijk zie ik dat rouw veel invloed heeft op de relaties om ons heen. Vaak zijn we ons daar in eerste instantie niet van bewust maar op een gegeven moment valt het op. Soms in de vorm van teleurstelling als je meer contact of steun had verwacht gezien de goede relatie die je eerst samen had. Andere relaties verdiepen zich juist en ontvang je steun uit onverwachte hoek.

Rouw of verlies staat niet op zichzelf maar verandert ook relaties en verbindingen. Bijvoorbeeld doordat jouw behoeftes zijn veranderd. De een zal hier gemakkelijker in mee kunnen bewegen, de ander minder. Probeer of het lukt om de ander te vertellen wat je nodig hebt of wat je behoefte is. Soms lukt het dan om de verbinding te behouden. Helaas is het ook zo dat je soms moet accepteren dat relaties verloren gaan. Hoe verdrietig dat ook is.

Als je dierbaren hebt verloren, misschien hebben ze je verlaten of misschien zijn ze overleden, dan zoek je een manier om met je emotionele pijn, het verdriet, de eenzaamheid, misschien zelfs schuldgevoelens te gaan.
Laten we beginnen met een duidelijke punt: Er is absoluut niets verkeerds met het gevoel van verdriet dat jij nu ervaart. Het is compleet normaal om van streek te raken als iemand van wie je houd je heeft verlaten of is overleden. Je hebt vertrouwdheid en nabijheid opgebouwd met deze persoon. Misschien kent niemand je beter dan deze persoon en misschien ken jij hen het beste. Dat soort nabijheid is de oorzaak van het gevoel van verlies en het gevoel van verdriet. Het is heel natuurlijk hoe je je voelt, er is niets verkeerds aan om je zo te voelen en het is niet nodig om in therapie te gaan omdat je verlies en verdriet voelt.
Een totale acceptatie van je verlies is de basis voor wat daarna gebeurt met je emotionele heling. Ik ben nu niet daar met jou maar ik zal mijn best doen om je te begeleiden door dit proces gebaseerd op mijn ervaring van 25 jaar als hulpverlener.
Als het voor jou moeilijk is om te begrijpen dat het geheel normaal is om je zo te voelen zoals je voelt, stel je voor hoe de wereld zal zijn als niemand verlies ervaart of verdriet voelt. Stel je voor mensen gaan dood maar niemand boeit dat, zou dat niet een wereld zijn van psychopaten, sociopaten en gekke mensen?
Dus wanneer je totale acceptatie bereikt van hoe je je voelt en wat je voelt in je borstkas en in je keel, dan kun je ook bemerken dat verdriet in golven komt, het komt en het gaat. Het wordt als het ware getriggerd door objecten, mensen of herinneringen. Wanneer het getriggerd wordt is dat het moment dat de volgende golf van verdriet komt.
Het onderdrukken, oordelen, ontkennen, negeren of proberen ervan te komen zal niet helpen, zoals je misschien zelf al hebt gemerkt. Onderdrukken zal jou alleen nog meer uitputten. Wat helpt is om het te voelen en gaan met de golven die komen. Het is vaak een trigger in de buitenwereld die een keten van gedachten en emoties op gang brengt. Het is als het ware de energie die door je heen gaat, geef toestemming aan deze energie om door jou heen te gaan. Het is heel normaal, je moet nog wennen aan het idee van separatie en scheiding met de ander. Hoe meer tijd je samen hebt doorgebracht hoe meer je een eenheid werd met de ander en het voelt alsof een deel van jou is weggerukt en een open wond heeft achtergelaten. Neem de tijd om te genezen en te helen hiervan. We maken dit allemaal mee in een bepaalde fase in ons leven. Het is alsof dit onderdeel is van het pakket van het leven op het planeet aarde. Het pakket bestaat uit twee polariteiten nabijheid en intimiteit aan de ene kant en scheiding en verlies aan de andere kant. Vaak is de meest heftige periode in de eerste paar weken en de maanden die daarop volgen. Daarna neemt de heftigheid geleidelijk af. Het is een natuurlijk proces ongeacht wat je probeert of niet probeert, ongeacht of je een pil neemt of niet neemt, ongeacht of je counseling hebt of niet. Als je dat proces probeert te versnellen dan is dat een vorm van onderdrukking wat het eigenlijk verlengt.
Als het niet (een klein beetje) minder wordt met elke maand dan is er niet sprake van een natuurlijk proces van loslaten maar dan is er sprake van ego gerelateerd zelf veroorzaakt lijden. In dit geval spreken we van een langdurig verdriet of rouwproces. Het klinkt heftig want wie doet dat nu met zichzelf? Natuurlijk doet niemand dit bewust of met opzet.
Over het algemeen kun je zeggen dat alles wat langer duurt dan 4 maanden om op een natuurlijke manier te rouwen betekent dat je andere problemen hebt dan alleen verlies.
Informatie over langdurig rouw wordt volgende keer vervolgd.

Na de dood van 'haar betere ik', haar man en schrijver Karel Glastra van Loon, behoorde Karin plotseling tot dat lastige volkje van weduwen en weduwnaars. Op zijn veel te vroege dood volgde een periode van vallen en opstaan, waarin het verlies als zoutzuur doorvrat. Zonder hulp van anderen redt niemand het, maar toch stond bovenaan haar ergernissenlijst het goedbedoelde zinnetje 'Je mag mij altijd bellen'. Want hoe welgemeend ook, dit is hulp die je met lege handen achterlaat...
Omdat je in je diepste wanhoop niet wilt bellen en niet kúnt bellen, omdat je slechts denkt: nee, het gaat niet! Zij moeten míj bellen!

Het duurde honderden dagen, maar uiteindelijk volgde er een periode waarin Karin terugveerde en haar levenslust hervond. Met dit boek wist ze een stem te geven aan haar vele lotgenoten in rouw.

Iemand verliezen die dicht bij ons staat, is een van de meest pijnlijke ervaringen die we in ons leven kunnen meemaken, en hoewel het een bijna universele ervaring is, wordt er zelden over gesproken. Ook al is verdriet en alle andere emoties die daarbij horen een natuurlijke reactie op een verlies, vaak wordt het toch enigszins gestigmatiseerd.

Wetenschappers hebben onderzocht hoe het rouwproces is veranderd door de ingrijpende beperking die is veroorzaakt door de pandemie. Familie en vrienden die een dierbare verloren aan het coronavirus, ervoeren "sterk meer negatieve ervaringen" en toonden meer verdriet en ondersteuningsbehoeften in vergelijking met mensen die dierbaren verloren door andere ziekten, waaronder kanker, ontdekten de onderzoekers.

Begrafenissen en andere rituelen konden niet op dezelfde manier verlopen, wat tot extra angst kon leiden omdat rouwenden elkaar niet fysiek konden troosten. Bijna 2/3 van degenen die tijdens de lockdown iemand verloren, voelde zich geïsoleerd en alleen tijdens het rouwen.

De rituele en gemeenschapsaspecten van rouwen mogen niet worden onderschat als manier om de verwerking van verlies te ondersteunen. Hoewel veel mensen gesprekken over de dood en rouw moeilijk vinden, zijn ze cruciaal voor de mensen die een rouwproces doormaken.

Rouw is geen psychisch probleem, maar het kan het je kwetsbaarheid wel vergroten. Ongeveer 10% van de nabestaanden ervaart psychische aandoeningen zoals angst, posttraumatische stress of langdurig rouwen.

Praten met een professionele therapeut kan helpen bij het verwerken van het verlies van een dierbare. Veel mensen voelen zich schuldig over dingen die ze wel of niet hebben gezegd of gedaan; gevoelens van woede en schuld komen ook vaak voor, evenals verhoogde angst en stress. Je kunt bijvoorbeeld angstig zijn over hoe je het zult redden zonder de persoon die je verloren hebt, over je eigen gezondheid, over sterven, over financiële onzekerheid of over het verlies van je plek in de wereld.

Bij een verlies staan we voor de opgave om iets te doen met de stroom van gevoelens die op ons afkomt. Er zijn verschillende manieren om hiermee om te gaan:
- Verdringen: weglopen voor je gevoelens;
- Verdrinken: je laten meeslepen door je gevoelens, erin verdrinken;
- Openstaan: openstaan voor je gevoelens, maar je er niet door laten meeslepen.
Het belangrijkste is dat je de achtergrond van deze gevoelens begrijpt en er bewust van bent om te voorkomen dat de gevoelens met je op de loop gaan. Het mooie is als je ze kunt verdragen en aankijken, zodat ze kunnen transformeren.

Natriltijd - terugbuigen na de storm, is een prachtig boek over wat rouw- en verlies met je doet. Veel praktische tips en nuttige informatie.

Natriltijd is geschreven door Riet Fiddelaers - Jaspers.

Als een dierbare is overleden kun je altijd van diegene blijven houden.

Als een dierbare is overleden die moetje niet loslaten maar anders vasthouden.

Wat is niet helpend voor iemand in rouw:

- Als ik iets kan doen, hoor ik het graag zeggen;
- Niets van je laten horen;
- Het onderwerp negeren;
- Invullen voor de ander wat hij of zij nodig heeft;
- Adviezen en oplossingen geven over hoe iemand moet rouwen;
- verdriet relativeren, zeggen dat het nu wel lang geleden is dat die persoon is overleden en je ook weer door moet;
- De stilte doden met allerlei vergelijkbare verhalen;
- Vergelijken van het verdriet van de rouwende met ander verdriet;
- Uitgebreid over je eigen verdriet gaan vertellen;

Wat is wel helpend:
luister naar de persoon in rouw, ben even stil en luister echt. Je mag zeggen dat je het moeilijk vindt en niet goed weet wat te zeggen. Dat is oprecht en helpend.

Hoe graag we soms ook willen dat het niet zo is: pijn en verdriet horen bij het leven, net zoals blijdschap en geluk. Het kan je sterker maken en dichter bij elkaar brengen, zolang je er niet voor wegloopt.
Hoe kun je sterker worden van je verdriet?
Voel je pijn, en loop er niet voor weg. Als je dat doet, zal je de oorzaak van de pijn niet snel ontdekken, waardoor je het blijft voelen. Juist als je pijn omarmt vind je de kern van het probleem en kun je werken aan een oplossing.
Heb moed en realiseer je dat je ook slechte emoties mag voelen: die horen net zo goed bij het leven. Pas als je ook je negatieve gedachten kunt beheersen, kun je groter, beter, sterker en gelukkiger worden.
Advies bij verdriet?
Weet dat je niet alleen bent, er is een uitweg. De eerste stap is altijd het delen van je verhaal met een ander. Schaam je niet voor je verdriet en vraag om hulp. Waar je die hulp zoekt en wat voor jou het beste werkt, dat kan voor iedereen anders zijn. Je kunt net zoveel hebben aan de warme armen van een vriendin als aan een luisterend oor van een hulpverlener. Dat ligt aan wie je bent als persoon, wat je hebt meegemaakt, hoe sterk je je voelt en of je een stevig vangnet van vrienden of familie hebt. Maar de eerste stap die je moet zetten is altijd het delen van je problemen met een ander: het zoeken en accepteren van hulp.

Wanneer je door een rouwproces gaat, komen emoties vaak als een golf over je heen. Op sommige momenten, zeker in het begin van het rouwproces, zijn deze emoties heel sterk aanwezig. Op andere momenten zul je merken dat je er misschien even helemaal niet mee bezig bent. Beiden is goed en mag er zijn. Probeer dit toe te laten en het natuurlijke rouwproces zijn gang te laten gaan. Geleidelijk aan zullen deze golven minder hevig worden.

Je voelt je shit

Eigenlijk sinds het begin van december al. Je weet dat de feestdagen eraan komen, en dit zal de eerste keer zijn dat je die niet met je dierbare door kan brengen. De afgelopen tijd heb je de emoties ‘verdrietig’, ‘eenzaam’ en ‘moedeloos’ al een paar keer aangekruist.

‘Kom anders gezellig een wijntje doen,’ stelt een vriendin voor. Te diep in het glaasje kijken maakt de vrijdagavond misschien vrolijk, maar de zaterdag met kater nog somberder. ‘Laten we naar de sportschool gaan, alles er flink uitzweten,’ zegt een andere vriendin tegen je. Alleen de gedachte om tussen al die perfect afgetrainde lichamen te moeten lopen houd je tegen.

Negatieve emoties kunnen het leven flink overschaduwen. Toch is het goed om ze te omarmen in plaats van ze zo snel mogelijk te vervangen door positieve gevoelens. Zo maakt verdriet minder oppervlakkig, en helpt het ons inzien wat écht belangrijk is.

Boos, verdrietig of somber zijn. Het hoort bij het leven.

Er zijn meerdere factoren van invloed op het verloop van een rouwproces. Bijvoorbeeld de manier waarop je geleerd hebt om te gaan met verlies of verdriet. Zoek je het liefste afleiding of mag het gevoel er zijn? Kun je erover praten met anderen of vind je dat juist lastig? Zeg je tegen jezelf: "Kom op, je moet toch door" en "Je moet het toch alleen doen" of laat je andere mensen toe voor steun? Mag je vertragen?
Er is geen goed of fout al kan de ene manier wat meer ruimte geven dan de andere. Het is goed om oog te hebben voor de manier waarop jij geleerd hebt om te gaan met verdriet of verlies en om te ervaren of deze manier helpend is of niet voor het vormgeven van jouw rouwproces.

Rouw is een intensief proces. Fysieke symptomen van rouw zijn bijvoorbeeld Ed vermoeidheid, concentratieproblemen, slecht slapen en lusteloosheid. Belangrijk is om naar je lichaam te luisteren en letterlijk tijd en ruimte te creëren in de agenda om tot rust te komen.

Het eind van het jaar vraagt om een terugblik en reflectie van het jaar, om vervolgens weer ruimte te creeeren voor iets nieuws. Met veel ervaringen loopt het anders.Er is geen moment van afscheid, bijvoorbeeld wanneer je plotseling verlaten wordt door een noodlottig ongeval of relatiebreuk. Maar ook in minder ingrijpende situaties doet het zich voor, zoals bij afronding van een studie, werksituatie of een geweldige vakantie. Dan blijven er losse eindjes die vroeg of laat weer op kunnen spelen. Op die momenten helpt het om stilstaan bij wat er is: een kaarsje te branden, een tekening maken of erover praten met een vriend met een luisterend oor. En weet dat er ook een hele groep psychosociaal therapeuten zijn die opgeleid zijn om je in deze situaties te ondersteunen.

Rouw is rauw. Het is als een grijze sluier die je om je heen ziet, als een zware deken die om je heen hangt. Je blik draait naar binnen en er lijkt geen licht aan het eind van de tunnel.
Als je in dit moment een hand op je hart en een andere hand op je buik legt en je je voorstelt dat er tussen beide handen een lijntje loopt. Doe dit 20 ademhalingen.
Op deze manier kom je weer dichter bij jezelf, bij wat er in jou gebeurt.

Russ Harris, een befaamde ACT therapeut heeft een goed en heel leesbaar boek geschreven voor wie te maken heeft met verlies en verdriet:
Als het leven toeslaat - een praktische gids bij pijn en tegenslag.
Er staan ook oefeningen in en een link naar gratis. luisteroefeningen.

Koop mooie vellen papier. Verdeel het papier in 2-en. Zet op de bovenkant de mooie herinneringen en op de onderste helft de rauwe rouw gebeurtenissen.
Je kunt foto's, plaatjes, tekeningen, berichtjes enz. enz. toevoegen.
Gun jezelf de tijd voor dit project.

"Vraag je niet af wat je moet zeggen tegen mensen die rouwen,
vraag (je af) wat ze willen zeggen tegen jou."
- Manu Keirse - rouwexpert

Om een gesprek met elkaar te hebben:
EO - gesprekskaartjes
Over dood, gemis en verder leven.

Met de grote stroom asielzoekers naar Europa is het goed om eens stil te staan bij deze doelgroep en rouw. Ze dragen een rugzak mee met onzichtbare verliezen.

- Loop asielzoekers niet gewoon voorbij of benader hen niet met onverschilligheid, maar schenk ze een warme glimlach
- Vraag geinteresseerd naar hun achtergrond, naar hun familie en toon interesse voor hun leven.
- Denk eraan dat hun afgeslotenheid te maken kan hebben met het niet verstaan van de taal of met het gebukt gaan onder zoveel verliezen.

Ondanks dat de pijn ondragelijk kan zijn is hij onlosmakend van de liefde.
Waar liefde is, is ook pijn. Als de pijn er niet zou zijn, dan zou er ook geen echte liefde zijn.

Bijvoorbeeld rouwen op een begravenis. Het verdriet komt voort uit de liefde die je voelde voor deze persoon.

De enige manier om geen pijn meer te hebben is om de liefde weg te halen. De vraag is of je dat wil?

Praten helpt en heelt.
Haal herinneringen op, laat het verdriet dat daarbij naar boven komt toe.
Spreek dagelijks over de dierbare die is gestorven, vermijd haar/zijn naam niet.

In de puberteit verander je van kind naar volwassene, dit is een complex proces. Als dit proces dan ook nog gepaard gaat met het verlies van een dierbare, ontstaat er nog meer complexiteit. Alle mogelijke gevoelens die een rol kunnen spelen komen meer binnen dan ooit.
Laat als ouder je kind steeds weten dat het belangrijk voor je is. Hoewel de puber het liefste zelfstandig het rouwproces doorstaat is het belangrijk dat hij of zij weet waar hij terecht kan voor emotionele steun.

Er zijn vormen van rouw en verlies die minder gezien worden door de omgeving. Die minder erkenning krijgen als zijnde een rouwproces. Na verlies van werk bijvoorbeeld. Voor velen van ons is ons werk een onderdeel van onze identiteit. Daar halen we o.a. voldoening uit, erkenning, sociale contacten, zelfvertrouwen. Als we dat kwijtraken bijvoorbeeld in geval van reorganisatie of door verlies van gezondheid dan verliezen we een belangrijk deel van onszelf en ontstaat er een rouwproces. Door dat rouwproces bespreekbaar te maken en te erkennen als een impactvol verlies, zie je dat er ruimte ontstaat voor de impact van dat verlies en ontstaat er vaak verzachting.

Ben jij op jonge leeftijd een ouder verloren? Dan is de kans groot dat je hier in je volwassen leven nog regelmatig tegen aanloopt. Dat je opnieuw geconfronteerd wordt met het verlies van je ouder op moment dat je een belangrijke stap zet in je leven, als je afstudeert, gaat samenwonen of trouwen of zelf ouder wordt. Dan komen vaak de vragen boven hoe jouw ouder er voor jou had kunnen zijn. Wat voor band jullie gehad zouden hebben. Of je op hem of haar lijkt.
De impact verlies van een ouder op jonge leeftijd wordt vaak onderschat. Je pakt je leven immers op en gaat door. Hoe kan het dan dat het na zo lange tijd nog de kop op steekt?
Loop jij hier tegenaan? Blijf er niet mee lopen en zoek ondersteuning om te onderzoeken wat dat verlies op dit moment in je leven voor impact heeft.

Er is bij rouwen geen goed of fout, geen standaard route. Volg je eigen proces. Je gaat misschien van boos, naar acceptatie, naar gelatenheid en weer terug. Het is jouw proces. Neem je tijd en volg je tempo.

Boek van Eva Eland. Prachtig boekje met veel tekeningen en een beetje tekst. Die je samen met je kind kunt lezen over hoe het met verdriet om kan gaan.
Voor ouders én kinderen.

Een ontroerend boek gebaseerd op lezingen waarin psychiater Elizabeth Kübler-Ross heel direct spreekt over haar ervaringen met het begeleiden van stervenden, vooral met kinderen.

Als je ouders zijn overleden en je hebt nog broers en zussen, plan een etentje of een borrelavondje, met elkaar en haal herinneringen op, doe dit alleen met de kinderen van het gezin, dan heb je weer de raakvlakken die je vroeger had en kun je mooie herinneringen aan je ouders ophalen.

Stel even dat je vader is overleden, zoek dan mensen op die hem gekend hebben en haal herinneringen op. De beste vriend van je vader zal het vast fijn vinden om samen foto's te kijken, verhalen te vertellen. Of de zus van je vader die weet ook nog dingen van vroeger, ze praat daar ook vast graag over. Of neem een fotoalbum mee naar je oom en laat hem uitleggen waar de foto's zijn genomen.

Vaak hoor je mensen vragen aan iemand die te maken heeft gehad met overlijden of verlies: "En heb je het al een beetje kunnen verwerken?".
Deze vraag is goed bedoeld. Alleen is het lastig om rouw 'te verwerken'.
Dit heeft te maken met het feit dat als je een dierbare verliest je af en aan verdriet kunt voelen.
Soms wat meer, soms wat minder en gaat het wat beter.
Maar iets verwerken klinkt alsof er een punt achter gezet wordt. En dat is moeilijk als je te maken hebt gekregen met iemand verliezen of op een andere manier verlies ervaren.
Wat je wel doet is dat je er de ene keer verdrietiger over kunt zijn dan de andere keer. Toch gaat t verlies van je dierbare niet over, het blijft bij je.
Maar je kan er waarschijnlijk het ene moment minder goed en het andere moment beter mee omgaan. Het verlies is iets wat je hebt meegemaakt en wordt vaak door de overlevende meegedragen, maar meestal niet verwerkt.

Neem de ruimte en tijd om te rouwen. Vertel zo vaak als je nodig hebt jouw verhaal. Zoek mensen om je heen die bereid zijn echt naar je te luisteren, er voor je te zijn.

Door de drukte van de dagen, kan het verleidelijk zijn om niet bij het verlies stil te staan. Je kunt dan per ongeluk, of bewust het verdriet ontkennen. Dit helpt je helaas niet. Geef jezelf iedere dag een half uur om aan jouw dierbare te denken. Open heel bewust denkbeeldig je hart en laat al je emoties los. Dit kan door te huilen, te schreeuwen, te dansen, naar muziek te luisteren. Kies de manier die voor jou het beste werkt en ervaar het gevoel volledig. Na een half uur sluit je dit moment bewust weer af.

Neem je tijd! Een ander bepaald niet wanneer het voorbij is. Dit is jouw proces waar je doorheen moet, een ander in nodig hebt. Maar als steun en niet dat ze gaan bepalen!

Er zijn verschillende manieren van verwerken van het verlies van een dierbare. Door ervaringen en gevoelens met elkaar te delen, verwerk je
op je eigen manier, maar ook samen. Dat verbindt, waardoor je je verlies beter kan dragen.

Het is heel goed mogelijk om je kind te begeleiden in zijn/haar rouwproces.
Houd tradities in ere, zoals ze waren voor jullie dierbare overleed. Gingen jullie op zondag altijd naar het bos, of aten jullie op zaterdag altijd soep met broodjes voor de tv. Blijf dat zoveel mogelijk doen.
Er verandert al zoveel voor je kind, vaste dingen geven juist in deze verdrietige tijd houvast en veiligheid, ook voor jezelf als ouder.

door je vast te houden aan je dag en nachtritme, geef je houvast en voorspelbaarheid aan je dag. Dit helpt om overeind te blijven. Zorg daarnaast goed voor jezelf in de zin van voeding en zelfzorg. Dit helpt om niet verder ontregeld te raken.

Deze week is de landelijke campagne van Sire gestart:
"Ruim 1 op de 3 mensen praat nooit over de dood. Terwijl het juist waardevol is om samen bij de dood stil te staan, erover te praten en elkaar erbij te helpen. Het gesprek aangaan verbindt en verrijkt."

De reclames zijn op de tv te zien en de radio te horen. Een campagne die ik als verlies- en rouwtherapeut onderschrijf.
Wens je mooie gesprekken toe!

Hollen, rennen, door! En ondertussen gebeurt er van alles. Een dierbare overleden, een ander ernstig ziek, zelf net met pensioen. Lang gaat het goed, je drive om door te gaan is groot en krachtig. Tot je fysieke klachten krijgt. Steek hier, klop daar, of in je buik is het alsof je een steen meetorst. Nu maak je je zorgen over je eigen gezondheid. Wat kan het zijn? Wat fijn om begeleiding te vinden bij deze zoektocht. Dat helpt om te gaan voelen over en aandacht te geven aan alles wat daar nog onaangeroerd ligt.

Vaak hoor ik mensen zeggen:ik moet dit/hem/haar loslaten.

Als je jezelf wilt gaan forceren iets los te laten kies je een moeilijke en niet succesvolle route. Het is namelijk de weg van wegdrukken of onderdrukken. Wat veel makkelijker is om datgene wat je los moet laten te verwerken. Het resultaat van verwerken is dat iets verdwijnt. Om iets los te kunnen laten, moet je het eerst vastpakken.

Rouw is een reactie op het verlies van een dierbare. Rouw is iets heel persoonlijks en iedereen rouwt op zijn eigen manier. Het is net zo uniek als een vingerafdruk. Het is een natuurlijke reactie op een verliessituatie. Deze tijd kost veel energie, een nieuwe balans vinden in het bewust worden van wat verloren is en daarna betekenis geven aan het leven wat doorgaat.

Mijn tip: geef toe aan de moeheid, neem voldoende rust en probeer gezond te leven. Blijf dichtbij je eigen gevoel. Je energie zal weer toenemen, wanneer er een nieuw evenwicht is tussen wat is verloren en het leven wat doorgaat.

In de psychologie kennen we de fasen van de rouw. In de eerste fase is er de ontkenning: het kan niet waar zijn. In de fasen daarna is er verdriet en boosheid. Vervolgens marchanderen: het is goed zoals het is, en accepteren. Accepteren is fuseren. Één worden met wat is.

Het overkwam een van mijn cliënten. Ze dacht even een kop koffie bij haar vader te gaan drinken, maar vond hem thuis, liggend op de grond en buiten bewustzijn. Niet veel later overleed hij. Ze had geen afscheid kunnen nemen.

Toen ze vijf maanden later mijn hulp zocht voor traumaverwerking. Ze had last van paniekaanvallen en voelde ze zich ontredderd. Beelden van die bewuste ochtend bleven als flashbacks en nachtmerries terugkomen. Overdag probeerde ze door druk bezig te blijven zichzelf af te leiden. ’s Nachts huilde ze in haar slaap.

Traumaverwerking met EFT

Wanneer je zoiets ingrijpends meemaakt, kunnen emoties overweldigend zijn. Verdriet, paniek en nare herinneringen kosten veel energie en beïnvloeden je dagelijkse leven. Emotion Focused Therapy (EFT) kan je helpen om stap voor stap met deze gevoelens om te gaan en ze te verwerken.

Wat houdt EFT in?

De basis is dat je gehoord en gesteund voelt in een veilige en vertrouwde omgeving. Alles wat je voelt, mag er zijn. Je hebt alle ruimte om te vertellen hoe je je voelt en wat je doormaakt. Samen  kijken we welke emoties er precies spelen. Soms lijkt paniek de grootste emotie, maar daaronder zitten vaak diepere gevoelens zoals verdriet of eenzaamheid. Door hier rustig bij stil te staan, krijg je  meer begrip voor wat je ervaart.

In EFT leer je emoties op een veilige manier toe te laten, zonder dat ze je overspoelen. Door stap voor stap te voelen en te benoemen wat er van binnen gebeurt, kunnen heftige herinneringen afzwakken en de impact die ze hadden verliezen. Wanneer je geen afscheid hebt kunnen nemen, werken we met oefeningen waarin je alsnog kunt uitspreken wat je had willen zeggen. Dit kan helpen om een gevoel van afronding en verbondenheid te ervaren, ondanks het verlies.

Uiteindelijk helpt EFT je om het verdriet een plek te geven. De herinnering blijft, maar de pijn wordt verzacht. Je kunt verder met meer rust en tegelijkertijd verbonden blijven met je vader op een manier die goed voelt voor je.

Wanneer de gebruikelijke verwerking van het overlijden van een geliefde of familielid niet volgens planning gaat, dan kan EMDR helpen om sneller en blijvend het verdriet te verwerken.
Kijk voor meer informatie op mijn profiel.

Als iemand vorm geeft aan het eigen rouwproces is dat voor de buitenwereld soms moeilijk om mee om te gaan. Iemand zien huilen, zich afzonderen, het graf bezoeken en er eigen rituelen op na houden. Het kan, zeker na lange tijd, het gevoel geven dat iemand in het verdriet blijft "hangen". Praat er over met elkaar of met een therapeut.

Waar woorden ophouden beginnen de rituelen. En bij rouw zijn rituelen een prachtig instrument om op een andere manier woorden te geven aan je verdriet.
Een oefening is de cliënt iets te laten maken, schilderen, knutselen, zoeken in de tuin, bos of ergens anders in de natuur, een steen bijvoorbeeld. Of een foto laten maken die symbool staat voor het persoonlijk verdriet. Dit voorwerp kan een tijdje in huis gehouden worden en uiteindelijk met een therapeut besproken worden in therapie. In alle rust en ruimte.

Rouwen kent geen tijdspad en geen stappenplan. Er zijn wel wat algemeenheden te onderkennen in hoe verschillend mannen rouwen van vrouwen. Er zijn ook een aantal theorieën over rouwverwerking. Maar ieder rouwproces is uniek. Daarom is het belangrijk om jouw manier van verliesverwerking vorm te geven. Laat je hierbij ondersteunen.

Ik loop graag hierin met je mee.

Na een verlies heb je een keuze: je kunt je arm voelen
door wat je nu moet missen of je kunt je rijk voelen
door alles wat je hebt gekregen.

Hoe heeft de dierbare die jij nu moet missen jouw leven verrijkt?

(Uit: Koesterkaartjes bij verlies van Saskia de Bruin)

Er zijn geneesmiddelen die helpen bij rouw:
tijd, moed, liefde, zachtheid, tederheid, schoonheid, creativiteit, voelen, geruststelling, troost, humor, expressie, zijn er een paar.

Welke heb jij gebruikt / ga jij gebruiken en hoe?

(Uit: Koesterkaartjes bij verlies van Saskia de Bruin)

Als er iets lastig te begrijpen en te accepteren is dat als iemand zelf een bewuste keuze heeft gemaakt om een einde aan dit fysieke leven op aarde te maken. Hoe vertel je het de buitenwereld? Je loopt zelf tegen je eigen oor-veroordelen aan.
Is het moeilijk bespreekbaar, dan maak het bespreekbaar door te benoemen, "jammer dat hij/zij deze keuze heeft gemaakt", men weet dan genoeg.
En hoe je wellicht ook "afkerig" bent tegen datgene wat heeft plaatsgevonden, er tegen vechten of vluchten heeft uiteindelijk geen zin. Probeer bij allerlei vragen die je hebt, steeds terug te keren naar het vertrouwen dat dit de beste keuze was die diegene uit vrije wil heeft kunnen maken. Heel veel sterkte. xxx